تاریخچه چوگان در ایران و فرهنگ نام چوگانبازی در لری بختیاری

تلاش جمهوری آذربایجان در به ثبت درآوردن چوگان در یونسکو به نام خود

چوگان یکی از کهن ترین بازی های ورزشی جهان شناخته شده است که مال ماست و ما رهایش کردیم و دیگران گرفتند. نزدیک به 600 سال پیش از زمان مسیح، چوگان نزد ایرانیان و توران گزارش شده است و در نبشته های ایرانی از جمله ” کارنامگ ارتخشیرپاپکان “( کارنامه اردشیربابکان) به زبان پهلوی به این بازی که نیمی انسان و نیمی اسب است اشاره رفته است تا ضرب المثلهایی چون این گوی و این هم میدان.

اما فرهنگ این بازی در مثلها و واژگان بختیاری هم جای پایی دارد و واژه ی ” گوی” علاوه بر اینکه به برخی اشیاء کروی گفته می شود چون ” گوی سر دسمال و مینا” که سابقن زیوری مدور و گرد بود و بر حاشیه دستمالها و روسری زنان می بستند تا این شعر میشکال جولان شاعر بختیاری عصر زندیه ” نخرده مالی جندی وش ونی بو / کو مُرده ای دیدی گویی به ورش بو ” ای کسی که از مال نخورده ات فقط به بوکشیدن بسنده می کنی آیا تا کنون دیده ای که مُرده ای گوی چوگانی را به فرا داشته باشد – و واژه ی “گوباز” در بختیاری که همان چوگان باز است و صفتی است که به شخصیتهایی که دارنده ی شگرد باشند و به توانند گوی حقیقت را به ربایند .

گوباز یا چوگان باز باید بتواند در هرفرصتی گوی را از رقیب خویش سواره در رباید وبا استناد به این واژه ی خاص بختیاری نشان از آن دارد که در دوره ای این ورزش در میان بختیاریان هم رواج داشته است. اما مشخص نشده است که در بختیاری تعداد آنها چند نفر بوده است چراکه در شاهنامه به دسته های هفت نفره اشاره رفته است و در قابوسنامه شش نفره که باید گوی را به انتها میدان ببرد و برندگی خود را با این کار نشان دهد این بازی پس از اینکه بخشهایی از هندوستان که سابقن از آن قلمرو ایران بود جدا شد و زادگاه این بازی هم بود از مرکزایران به سوی خاور ایران یعنی چین و سپس کشورهایی چون ژاپن رفت و رواج پیدا کرد و از آسیای جنوب شرقی به اروپا بویژه یونان طرفداران زیادی به آن روی آوردند و سپس به اروپا راه یافت و واژه پولو (Polo) را برای چوگان برگزیدند.

جای سخن اینجاست پس از اینکه دولت ترکیه شخصیت و نام مولانا جلاالدین بلخی (مولوی ) را در یونسکو به نام خود ثبت نموده و با ترجمه ی آثارش از فارسی به دیگر زبانها ی دنیا، نشان داده که ملیت مولوی غیرایرانی است ومولوی را از آن ملیت خود دانسته، ین راهکار موجب شد تا جمهوری آذربایجان جرات پیدا کند و شاعر ملی گرای ایرانی نظامی گنجوی را به نام خودش در یونسکو ثبت کند و اخیرن هم با برداشتن و تخریب کتیبه هایی قدیمی که اشعار نظامی بر روی آن نوشته شده بود از سقف و دیوارهای آرامگاه کنده شدند و بجایش کتیبه های مدرنی که به زبان ترکی نوشته شده چسبانده اند. پس از ثبت تار ایرانی توسط این جمهوری ِ ایران ستیز، نوبت به چوگان ایران هم رسید که خداوندگاران ورزش ایران و هیات های ورزشی ایران نه گویی می بینند و نه چوگانی تا پا به میدانی بگذارند و شاید هم در عرصه دفاع از کیان فرهنگی خود کوچکترین قدمی حال برداشتن داشته باشند فقط و فقط بفکر درآمد زایی و گرفتن هدایای میلیاردی خود اند تا بازار معاملات ورزشی شان لطمه ای نبیند و شاید هم با این سفر رئیس جمهور به آمریکا خدشه ای به بازار پول پاروکردن امیران و شیوخ ورزش ما خدشه ای وارد هم نشود. آیا تا کنون چه اندیشه ای را این امیران ورزشی برای دفاع از چوگان هماندیشی کرده اند؟ با توجه به این تلاش پیگیر جمهوری آذربایجان در به ثبت درآوردن این بازی ورزشی ایرانی در یونسکو به رایزنی مشغول است. مسئولین ما در چه فکرند؟ و چه می خواهند بکنند؟
این گوی و این هم میدان اما به همان مثل لری پناه می آوریم:
” ایر همه دنیانه اَو بُوره یوننه خَو اِبَره “

استاد حسین حسن زاده رهدار