غار کلماکره با بوی باروت و جام شیردال!

غار کلماکره غاری که این روزها به خاطر جام شیردال، درباره اش زیاد شنیده ایم، اما ناگفته ها درباره غار کلماکره فراوان است؛ غار کلماکره درسال ۱۳۶۸ کشف شد، غار کلماکره طبق اسناد در آذر همان سال ۳ روز کاووش و دوباره در دی ماه کندوکاوی دیگر، غار کلماکره ۲ سال نیم رها شد تا درخرداد ۷۱ کنکاشی دیگر و یک بار هم در آبان ۷۲ … اما درگزارشهای باستان شناسان غار کلماکره، تنها اشاره به سفال و کوزه ها شده بود! غار کلماکره ای که به عنوان ششمین گنجینه باستان شناسی دنیا معرفی شده بود و گنجینه بسیاری از موزه ها به آن تعلق دارد! غار کلماکره ای که پس از ۱۶ سال در فهرست آثار ملی قرار گرفت!! غار کلماکره ای که بدون نگهبان رها شده و هنوز بوی باروت از آن به مشام می رسد! غار کلماکره ای که ….در ادامه بیشتر بخوانید:
وقتی به پل دختر می روید همان طور که از اسمش پیداست، تصورتان دیدن یک پل قدیمی است، همین و بس، اما وقتی حقیر مسافر شهر بودم، یک لیست بلند بالا داشتم از ندیده ها که یکی از آنها غار کلماکره بود، غاری که از هر کس آدرسش را می خواستم نگاهی به من می کرد و می گفت: غار کلماکره! تو هم آمدی دنبال گنج! دیر آمدی! البته برخی هم به دخترم که سه سالش بود نگاه می کردند و می گفتند: غار کلماکره! با این بچه می خواهی به دنبال گنج بروی! و در نهایت که به یک اهل فن و هم دل رسیدیم گفت: برای رسیدن به دهانه غار کلماکره باید از یک دره ۱۰ متری فرود انجام دهی! برای همین کلا قید سفر به غار کلماکره را از ذهنمان پاک کردیم تا اینکه جام شیردال صحبتش اوج گرفت،‌ با خود گفتیم چقدر حیف که آن فرود را انجام ندادیم!
غار کلماکره کجاست؟

آدرس غار کلماکره؛ استان لرستان، شهرستان پل دختر، در ۱۳٫۵ کیلومتری شمال غربی شهر پل دختر در جنوب کوه مله Maleh در ارتفاع ۵۵۰ متری از سطح دشت روستای دره باغ
نکته۱:‌ از آخر جاده خاکی تا بالای غار ۲ ساعت کوهپیمایی در یک مسیر پاکوب باید بروید و سپس برای رسیدن به ورودی غار باید حدود ۱۰ متر فرود زد یعنی با طناب ۱۰متر داخل دره شوید، به احتمال فراوان اگر مسیر پاکوب نبود شما غار را نمی دیدید چون دهانه غار کلماکره به وسیله سایبانی صخره ای با لبه های خمیده پوشانده شده است و دهانه ای که به سمت غرب می باشد قابل رویت نیست.
شماره ثبت غار کلماکره در فهرست آثار ملی ایران: ۱۳۱۱۹  تاریخ ثبت ۱۳۸۴/۵/۴ ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی، آب و هوا، نقشه غار کلماکره و … :  E 47″37’25   N 33″11’43
ارتفاع دهانه اصلی غار کلماکره از سطح دریا: ۱۲۷۰ متر
نکته۲: به نظرم نباید آدرس دقیق غار کلماکره را در اینجا قرار می دادم، اما طبق مشورت با دوستان مبنی بر اینکه به اندازه کافی این غار مورد هجوم غارتگران و حفاران قرار گرفته و تمام اهالی آدرس دقیق غار، حفره ها و … آن را می دانند نیازی به پنهان کاری نیست و دوم آنکه شاید مدیران آدرس اینجا را فراموش کرده باشند. در هر صورت برای دیدن مسیر دسترستی، به صورت کامل به اینجا که توسط دوست عزیزمان آقای شاهین کمالی تهیه شده مراجعه کنید، مسیر دسترسی به غار کلماکره، شیب و ارتفاع و …. همه و همه قید شده.
پیرامون نام (وجه تسمیه) غار کَلْماکَرّه Kalmakarrah:
کلماکره از سه کلمه جداگانه کل، ما و کره تشکیل یافته است، کل در گویش مردم لرستان نوعی حیوان حلال گوشت کوهی با شاخهای کمانی رو به بالا و نرینه بز کوهی است (پیکره ها و ریتون های به دست آمده نقره ای در این غار به شکل بز کوهی فراوان است) کلمه ما با توجه به مفهوم محلی به صورت پسوند مان به معنای ماوا و مکان و محل استقرار به کار برده می شود. ترکیب این دو کلمه به معنای ماوای بز کوهی قلمداد می شود. گویا یک شکارچی محلی، در تعقیب یک بز کوهی به این غار پر ماجرا دست یافته است. البته در زبان لری کلمه کلما به معنی غار نیز ذکر شده است. کلمه کرّ َه Karrah نام درختی است مشابه درخت انجیر و ظاهرا تفاوتی با آن ندارد فقط میوه آن نامرغوب و غیرخوراکی است که در دهانه غار به حیات خود ادامه می داده. در مجموع می توان نتیجه گرفت که کلماکره به معنای “ماوای کل و درخت انجیر” است یا به تعبیری روشنتر خصوصیات غار را نشان می دهد.
نکته۳: می گویند؛ در تا سال ۷۴ درخت «کره» در ابتدای ورودی غار کلماکره وجود داشت اما توسط حفاران غیر مجاز، برای تهیه آتش قطع شده و در حال حاضر وجود خارجی ندارد.
پیشینه و تاریخچه غار کلماکره بعد از کشف:
غار کلماکره به صورت کاملا تصادفی توسط یک شکارچی محلی در بهار سال ۱۳۶۸ شمسی کشف گردید. این شکارچی که به دنبال بز کوهی خود بوده با غار کلماکره برخورد می کند، ‌مرد شکارچی هر روز به بهانه شکار به غار کلماکره رفته و تاراج خود را به عتیقه فروشان فروخته یا ذوب می کرده!
نکته۴: براساس اطلاعات محلی نام شکارچی عزیز کلماکره ای است، شخصی که مدعی است غار را در سال ۶۶ کشف کرده و نه ۶۸ مردی خوشگذران که هنوز هم در اطراف غار کلماکره پرسه می زند.
دیری نمی پاید که مردم روستا از پیدا شدن غار کلماکره و گنجینه آن آگاه می شوند و به کلماکره هجوم می برند. گنجینه ای که تقسیم آن برای اهالی مشکل بود، پس اشیای فلزی گرانبها قطعه قطعه شده و هر پاره به یکی از اهالی می رسد! اشیاء سیمینی که به صورت جانوارن طبیعی، افسانه ای یا اسطوره ای بودند.
نکته۵: به غیر از ماسکهای زرین، شی طلایی دیگری در غار کلماکره نبوده و بیشتر مکشوفات نقره ای بوده اند که البته برخی اصالت ماسک های طلایی در غار کلماکره را با تردید می نگرند.
چگونگی آگاهی دولت از وجود غار کلماکره دو روایت دارد؛ روایت اول اینگونه بوده که اهالی بر سر تقسیم گنجینه به تاراج رفته کلماکره درگیر و یک نفر کشته می شود و کمیته انقلاب اسلامی پل دختر از خبر مطلع و پس از دستگیری چند نفر، تعدادی شی عتیقه از آنها کشف و ضبط می کند. سپاه و ژاندارمری نیز دخالت می کنند، اشیاء کشف شده شامل مواد ذیل بوده: یک صورتک طلا، ۶ گوش نقره ای حیوانات، ران یک بز کوهی بالدار به اندازه طبیعی، دو عدد میله فلزی منحنی داس مانند، سه قطه شمش نقره ذوب شده و … خلاصه حیوانات قطعه قطعه شده !!
نکته۶: هنگامه گزوانی در گزارشی اشیاء به دست آمده از قاچاقچیان را ۸۰ اثر اعلام می کند!!
اما روایت دوم داستانی است، برای خودش (می شود یک فیلم از آن ساخت) یک شبکه بین المللی قاچاق عتیقه ۱۵ هزار شی را، برای قاچاق به خارج کشور با هواپیما از شیراز به تهران منتقل می کنند، در میان این اشیاء نقش برجسته ۲ نیزه دار شوشی که از دیواره شرقی پلکان کاخ آپادانای تخت جمشید سرقت و کنده شده بود وجود داشت! البته صدها اثر متعلق به غار کلماکره در میان این آثار بود.
نکته۷: دادگاه متهمان، که ۲۵ نفر بودند، به صورت غیرعلنی در ابتدای سال ۱۳۷۰ برگزار می شود! یک سالی هم دادگاه طول کشید، خرده پاها پس از چند بازجویی آزاد شدند، ۲نفر تبرئه و چند نفری به چند ماه زندان محکوم و سرکرده شبکه که بزرگترین عتیقه فروش ایران بود، پس از تحمل ۳ سال زندان، آزاد و در کشور فرانسه اقامت می گزیند!! البته انگار کمی دیر شده بود، آثار فراوانی از غار کلماکره به خارج کشور منتقل شده بود! چطور می گویم …
علی ای الحال با توجه به اهمیت کلماکره، بررسی و کاووش غار در تاریخ ۲۲ آذر ماه سال ۱۳۶۸ توسط گروهی باستان شناس با همراهی هئیت کوهنوردی باختران آغاز می شود. فرامرز دزفولی کروکی غار و حسین غضنفری گزارش آن را تهیه می کند. گزارشی که در سال ۱۳۷۱ در مجله اثر شماره ۲۱ منتشر شد!!
عقاب شکارچی خرگوش، آب افشان، ریتون حیوانی یا آب پاش مقدس، جنش نقره، قدمت سده هفتم پ م، فاصله بین ۲بال ۳۰ سانتیمتر، وزن ۵۹۳ گرم، محل نگهداری، موزه مردم شناسی خرم آباد
سید محمود موسوی مدیر پژوهشهای باستان شناسی وقت سازمان میراث فرهنگی در تاریخ ۵ دی ماه ۱۳۶۸ به غار کلماکره می رود و در گزارش خود که ۱۳۶۸/۱۲/۱۵ به سازمان تقدیم کرده از ارزش والای غار و حفاظت سریع آن در برابر هجوم سوداگران یاد می کند. در این گزارش به سفالهای نئو ایلامی نخودی رنگ اشاره می شود. اما … اما تا دوم خرداد ۱۳۷۱ هیچ اقدام دیگری صورت نمی گیرد یا … شاید هم صورت می گیرد!
پس از ۲سال و نیم در سال ۷۱ گروهی به سرپرستی نصرت الله معتمدی به غار کلماکره اعزام می شوند و ۳۵ روز در این غار فعالیت می کنند! که تنها ۳ صفحه گزارش (بدون عکس) درباره غار کلماکره می دهند:
«…. وجود هزاران قوطی کنسرو، کمپوت و … در سراسر غار و در اعماق دور پراکنده شده اند عملا امکان کاربری از وسائل  نشان دهنده فیزیکی د.دکتور را غیر ممکن ساخته است …. به هر حال دستیابی بر آثار و اشیاء باستانی با معیارهای موجود و ضوابط باستان شناسی در چنین محوطه ای طی یک سال گذشته میسر نگردید …» ۷۱/۵/۲۷
سوم خرداد همان سال هم محمد مهریار و علی محمد خلیلیان به غار می روند و گزارشی ۱۳ صفحه ای به همراه ۸ تصویر تهیه و اعلام می کنند؛« … به محض ورود به دهانه غار شخصی مشاهده شد که با طناب به همراه اشیاء و وسایل شخصی و تعدادی شی تاریخی بود. …تنوع این چند قلم از نقطه نظر جنس و فرم و کاربرد می تواند نشانگر وجود طیف گسترده ای از اشیاء تاریخی درون غار باشد …»
دومین کاووش معتمدی که بار اول تنها ۳ صفحه گزارش داده بود، از اول آبان ماه ۱۳۷۲ تا آذر همان سال انجام شد. گزارش بیشتر در خصوص سفالینه های موجود و کشف شده در غار بود. غاری که به عنوان یکی از شش گنجینه بزرگ کشف شده در جهان می باشد. گزارشی بدون عکس، بدون مشخص کردن محل نمونه برداری و ….
آن محموله بزرگ قاچاق را که در بالا ذکر کردم خاطرتان هست، میرعابدین کابلی و ناصر نوروززاده چگینی در شماره ۳ و ۴ مجله میراث فرهنگی گزارشی ارائه می کنند در خصوص بررسی مجموعه محموله بزرگ اما ادامه مطلبشان در شماره ۵ مجله در سال ۱۳۷۱ منتشر نمی شود ….!!
نکته ۸ و حائز اهمیت: حالا تاریخهای بالا را با هم کمی مرور کنید؛ سال ۶۸ کمیته، غارتگران را می گیرد و محل غار کشف می شود (غاری که به گفته شکارچی، سال ۶۶ کشف شده) ۵ بار تا سال ۷۱ کلماکره از طرف سازمان کاووش می شود و گزارش ارسال و تنها از کوزه های سفالی یاد می کنند، آن هم بدون عکس! در حالی که کمیته افراد را با جامهای مختلف دستگیر کرده! و آن باند قاچاق، کلی شی سیمین متعلق به غار داشته اند! نمی خواهم نیمه خالی را نگاه کنم! نکته جالبتر، غار در سال ۱۳۸۴ ثبت ملی می شود!! یعنی پس از ۱۶ سال …
باقر آیت اله زاده شیرازی، مدیر مجله اثر در سرمقاله شماره ۲۱ می نویسند:
« … از کشف غار کلماکره حدود ۴ سال می گذرد و حرف و حدیث های بسیار درباره این غار، آن را تا امروز بصورت اثری طبیعی تاریخی و بی نظیر و منحصر بفرد درآورده است. صدها قطعه شی منتسب به آن که به صورت غیرقانونی از غار به دست آمده است توقیف و ده ها نفر در ارتباط با آن بازداشت شده اند. ولی تاکنون سخنی جدی و پژوهشی علمی و قانع کننده توسط پژوهشگران و افراد ذیصلاح درباره آن ارائه نگردیده است … به امید آنکه مجله اثر بتواند منعکس کننده نظریات علمی و مستند جدی پژوهشگران و محققین درباره غار کلماکره و یافته های منتسب به آن در شماره های آینده باشد…»
حالا … من باید از برگشت جام شیردال به این کشور خوشحال باشم! جامی که به علت کوتاهی همین مدیران این مرز و بوم از کشور خارج شد! وقتی در کشور خود من شیردالی به اندازه واقعی (ارتفاع یک متر و طول یک متر و۳۰ سانتی متر) وجود دارد و مردمان سرزمینم از آن بی اطلاع هستند، شیردال یا گریفونی که در یک کارگاه نگهداری می شود!! گریفونی که سال قبل در سفری که به خوزستان داشتیم دیدیم.(گزارش سفر را در “سفرنویس” بخوانید.)
ردال (بَشکوچ، گریفون) یک موجود افسانه‌ای با تن شیر و سر عقاب (دال) است که گوش‌هایی شبیه به اسب دارد و نماد قدرت و شکوه به حساب می‌آید. سرستون‌های مشهور هخامنشی یکی از مشهورترین سازه‌هایی هستند که شیردال‌ها را نمایش می‌دهند.
نکته۹: کلا ما مردم جو زده ای هستیم، پس از بازگشت جام شیردال، اهالی خرم آباد پیشنهاد می دهند؛ مجسمه ای از جام شیردال در یکی از میادین خرم آباد نمایش داده شود!
نکته۱۰: بی انصافی است اگر این را نگویم؛ چندبار ورودی غار، برای جلوگیری هجوم غارتگران توسط سازمان فخیمه میراث سیمان شد!! نخندید … به خدا راست می گویم، کار حفاظتی از این بهتر، برای ششمین گنجینه دنیا! یک مورد دیگر؛ در گزارش پرونده ثبتی اثر که در سال ۸۲ تهیه شده قید گردیده: «… طی ۳سال اولیه همه روزه بیش از ۱۰۰نفر در گوشه و کنار غار مشغول جستجو، کندوکاو و یا در حقیقت تخریب اعجاب انگیز بودند …»
کشفیات درون غار کلماکره (اشیاء یا ابزار تاریخی، استخوان انسان یا جانور و …) :
بگذریم غار کلماکره غارت شده بود، حالا به دست چه کسی، دیگر خود قضاوت کنید! تعدادی از آثار تاراج شده، در قالب یک نمایش ویژه در نیویورک، لس آنجلس، لندن و وین در معرض دید عموم گذاشته شد. آثار مکشوفه از این گنجینه بزرگ پراکنده گردیدند و اکنون در موزه های شهرهای بزرگ دنیا به نمایش درآمده اند. (۳۰قطعه موزه لوور پاریس، ۳۰قطعه موزه متروپولیتن ۲قطعه موزه میهو کیوتو و ….) تصاویر ۳۳ اثر غار کلماکره توسط یک تاجر عتیقه (هوشنگ محبوبیان پسر بنیامین محبوبیان) که سالیان دراز، با باستان شناسی ایران درگیر بود، گرد آمد و در کتابی تحت عنوان «گنجینه کوه ها و هنر مادها» در سال ۱۹۹۵ در لندن به چاپ رسید.
در چند سال قبل برخی از اشیاء این مجموعه توسط گالری هنر عتیقه فنیکسPhoenix  که در ژنو و نیویورک دفتر دارد، خریداری شد. مدیر کل میراث لرستان مدعی است ۲۳۰۰ اثر از غار کلماکره در جهان پراکنده است. به هر حال، از آن محموله کشف شده ۱۵ هزار تایی، ۲۱۰ شی منسوب به غار کلماکره بود که در ابتدای سال ۷۱ بین موزه ملی و موزه خرم آباد تقسیم شد، ۲ شی به موزه تبریز و ۲ قطعه هم به موزه ایلام داده شد. البته از محل نگهداری چندین کیلو قطعه حیوان جدا شده کسی خبر ندارد!!
نکته۱۱:‌ در نوروز ۹۱ گنجینه غار کلماکره در موزه مردم شناسی خرم آباد به نمایش درآمد.
البته قسمتی از این گنجینه اعظم غار کلماکره در تیر ماه ۱۳۷۱ خورشیدی در اختیار رسول بشاش کنزق قرار گرفت و ایشان ماموریت یافت که تعدای از کتیبه های اشیاء منسوب به غار کلماکره را مورد مطالعه قرار دهد. وی موفق گردید برای اولین بار نام یک خانواده سلطنتی گم شده و یک سرزمین ناشناخته را معرفی نماید.
وی در یادداشتی مقدماتی به نام ۲۲ شخص برخورد کرده که ۴ تن از آنها عنوان شاهی دارند. قرائت کتیبه ها نشان می دهد، که اشیاء متعلق به سرزمین سمتی Samati (ساماتوره) بوده و بنیانگذار آن پادشاهی به نام «آمیریش» فرزند «دابالا» می باشد. این گنجینه به خوبی ثروت فوق العاده این سلسله محلی را آشکار می سازد.بنابراین، شاهان «سمتی» که از کتیبه های موجود بر روی اشیاء غار کلماکره شناخته شده اند، احتمالا قلمرو کوچک قبایلی را در جنوب لرستان فرمانروایی می کردند. این منطقه ممکن است مستقیما تحت کنترل شاهان ایلامی در تمام دوران نئوایلامی نبوده باشد، هر چند رابطه گسترده بین مراکز شهری قدیم  همچون شوش و مناطقی که در آن غلبه داشته وجود داشته است.
این احتمال وجود دارد که آخرین شاه سمتی که ظاهرا «اون ساک» نام داشته، برای محفوظ ماندن خزانه آباء و اجدادی از هجوم و تطاول دشمنان آن را در این مکان، یعنی غار کلماکره جاسازی و پنهان کرده است. البته ویلفرد لامبرت تاریخ دان آکسفورد و فرانسو والا برای خوانش این آثار تلاش فراوانی کردند.
نکته۱۲: البته در برخی از گزارشها قید شده که این گنجینه متعلق به دوران ابتدایی هخامنشی و دوره مادها بوده و این گنجینه در شوش نگهداری می شده و قبل از حمله اسکندر به ایران به غار کلماکره برده شده! که با توجه به کتیبه های نئو ایلامی، تاریخ درج شده و … کمی دور از ذهن است.
جز ظرفها، جامها و تکوک ها، بیشترین اشیاء نقره ای منسوب به غار کلماکره پیکره های تو خالی جانوارن طبیعی، اساطیری یا افسانه ای است برای افشاندن مایعات مقدس در مراسم آیینی، در این پیکره ها یک سوراخ در بالاترین نقطه، که معمولا سر جانور است برای ریختن مایع و سوراخی در منخرین جانوران چهارپا یا منقار پرندگان برای آب افشانی، تمام این ظروف از قطعاتی جداگانه که به هم پرچ یا لحیم شده اند، ساخته شده.
مشخصات غار کلماکره: تعداد دهانه غار:‌ ۱ عدد طول: حدود ۲۷۰ متر عرض: از ۸۰ سانتیمتر تا ۲۰ متر ارتفاع: از ۱ متر تا ۱۷ متر وسعت:‌ حدود ۴۳۰۰ متر تعداد تالارها: ۵ عدد شیب عمومی منطقه:  از   تا (نیاز به کمک دوستان) نوع غار: استالکتیک ، آهکی کرتاسه و زمین ساختی tectonic
نکته۱۳: طبق یک افسانه محلی، اهالی معتقدند؛ غار کلماکره یک ورودی نداشته و دارای چندین ورودی و یا حداقل یک ورودی و یک خروجی دیگر نیز باید باشد. پس حفار های های پیرامون دهانه فراوان است. آنها ورودی غار نیستند!
بهتر است دیگر وارد غار شویم، وقتی وارد غار می شوید تا عمق ۱۰متری نور طبیعی وجود دارد، اما بعد از آن نیازمند منبع نوری برای پیش روی هستید. می گویند؛ ۴نفر مامور، در زمانهای دور نگهبان غار بودند و غیر از آنها کسی از وجود گنجینه کلماکره مطلع نبوده و اتاقکی هم در تالار اول غار برای اسکان داشتند که مخروبه آن وجود دارد، اتاقکی چهارگوش با دیواره ای به ارتفاع ۸۰سانتی متر و وسعت ۲ متر با مصالح قلوه سنگ و ملاط گل رس و کاه
در این تالار اسکلتهای پراکنده انسان، بز کوهی، دندان اسب و فک زیرین یک حیوان گوشت خوار که توسط شکارچی کشف شده بود، وجود داشته، که موسوی در گزارشش متذکر شده؛ « … این بقایا مربوط به دوران غار نشینی نبوده و متعلق به دوران ایلامی است …» و معتمدی در گزارش خود ذکر کرده؛ « … شواهد به دست آمده حاکی از این است که تدفین هایی در غار صورت گرفته، براساس حفره های موجود در کف غار، بین ۱۲ تا ۱۵ گور در غار موجود بوده، قبور در غار را به دلایلی نمی توان متعلق به افرادی که در اطراف زندگی می کرده اند، دانسته. چرا که هیچگونه آثار زیست دوره مورد نظر در اطراف غار مشاهده نشد. احتمالا قبور می تواند به افرادی تعلق داشته باشد که خود پنهان کنندگان اشیاء در غار بوده اند، حال مرگ آنها به چه صورت حادث شده بر ما روشن نیست…»
نکته۱۴: آقای سیروس پرهام با این نظریه که نگهبانی برای گنجینه غار کلماکره وجود دارد، کاملا مخالفند!
در تمام تالارها آبچالهای فراوانی دیده می شود، چکیده ها و چکاننده ها (استالاگمیت‌ها و استالاکتیت‌های) فراوانی نیز که ارتفاع برخی از آنها به ۱۵ متر هم می رسد دیده وجود دارند که متاسفانه برخی از آنها مورد هجوم غارتگران قرار گرفته اند. تخریبی که دل هر ایرانی و طبیعت گرد را آزار می دهد ، شما گنج می خواهید ، چرا چکاننده ها را تخریب می کنید!
نکته۱۵: بعضی از استالاگمیتها نتیجه دخالت انسان است، در تالار دوم، ظرف سفالینی شکسته وجود داشت که مرور زمان با رسوبات آهکی پوشانده و قندیلی در آن شکل گرفته بود، البته این اثر هم سرقت شد و هم اکنون مشخص نیست کجاست!
در تالار دوم خمره های بزرگ و کوچکی تا ارتفاع ۸۰سانتی متر به طرز خاصی بر روی ستونهای آهکی و قطر ۴ سانتی متر وجود داشت که به احتمال فراوان مایحتاج روزانه از قبیل آب و خوراک در آن بوده، چون در معرض دید عموم قرار داشته.
تالار سوم که به احتمال فراوان و طبق گزارش معتمدی محل دپوی ذخایر و گنجینه اصلی غار کلماکره بوده و بزرگترین تالار غار است. تالار سوم و چهارم هم که گزارشی از باستان شناسان دیده نشده و باید سراغ حفاران عزیز رفت!
در نهایت امر پرونده ثبتی غار کلماکره در سال ۸۲ توسط آقای احمد پرویز تهیه و پس از چندین سال در ۴مرداد ۱۳۸۴ خورشیدی در فهرست (سیاهه) آثار ملی با شماره ۱۳۱۱۹ ثبت شد. غاری که هنوز بوی باروت از آن به مشام می رسد.
ته نویس۱: ابتدا باید از دوست عزیزمان آقای شاهین کمالی، مدیر روابط عمومی هیات کوهنوردی و صعودهای ورزشی استان لرستان که برای تهیه این گزارش تصاویر خود را ارسال نمودند، سپاس گزاری کنم.
ته نویس۲: این گزارش را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به سرکار خانم منفرد ، چون چند روز قبل برایم نگاشت که چرا دیر به دیر می نویسم! نوشتن ریزبینانه کمی و شاید هم خیلی ، سخت باشد!
منابع و سرچشمه ها :‌
قرائت چهار مورد از کتیبه های اشیاء منصوب به غار کلماکره ، سخنرانی رسول بشاش در نخستین گردهمایی باستانشناسی ایران بعد از انقلاب در شوش سال ۱۳۷۶
حفاری های غیرمجاز ، جام نقره ای غار کلماکره لرستان امیر آروند، ماهنامه بخارا، سال پانزدهم، شماره ۹۱ بهمن و اسفند ۱۳۹۱
گزارش شناسایی و بررسی غار کلماکره پلدختر خرم آباد ، سید محمود موسوی، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان ، سال ۱۳۶۸
نجوای ظروف و اشیاء منسوب به غار کلماکره لرستان ، رسول بشاش ، معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی ، سال ۱۳۷۸
گزارش غار کلماکره در استان لرستان ، محمد مهریار و علی محمد خلیلیان ، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان ، سال ۱۳۷۱
ناگفته های گنجینه باستانی غار کلماکره، سیروس پرهام ، ماهنامه بخارا ، سال پانزدهم ، شماره ۹۳ ، خرداد و تیر ۱۳۹۲
بررسی آثار پیش از اسلام در مجموعه بازیافته ، میرعابدین کابلی ، مجله ۳ و ۴ میراث فرهنگی ، سال ۱۳۷۰
گزارش حفاری باستانشناسی غار کلماکره ، نصرت الله معتمدی ، مجله میراث ۴ ، سال ۱۳۷۲ ص ۳ تا ۱۵
کلماکره یک گنجینه جهانی،‌ هادی سعادتی ، روزنامه جام جم سه شنبه ۱۰ آذر ۱۳۸۸
غار کلماکره ،‌حسین غضنفری ، فصل نامه شماره ۲۱ اثر ، سال ۱۳۷۱ از ص ۲ تا ۲۹
کتاب گنجینه کوه ها و هنر مادها ، هوشنگ محبوبیان ، چاپ لندن ۱۹۹۵
سیری در هنر ایران ، جلد ۱۵ ، انتشارات علمی و فرهنگی تهران ، ۱۳۹۰
پیشنهاد نصب مجسمه شیردال در یکی از میادین خرم آباد.
وجود ۲۳۰۰ شی درخصوص غار کلماکره ، خبرگزاری موج پرونده ثبتی غار کلماکره ، احمد پرویز ، زمستان ۱۳۸۲تارنمای غارهای ایران .

http://www.safarnevis.com