نگاهی به مظاهر طبیعت در زندگی قوم بختیاری بخش دوم: درخت

2- درخت

یکی دیگر از مظاهر طبیعت که در زندگی قوم  بختیاری حضوری پر قدرت داشته است درخت می باشد.

بختیاری ها درخت را مانند بسیاری دیگر از این پدیده ها بادیدی قدسی می نگریسته و به آن احترام خاصی می نهادند تا جایی که بدان سوگند یاد می نمودند و همیشه با دیدی احترام آمیز به این مظهر طبیعی می نگریستند.

از نقطه نظر نمادشناسی درخت به دلیل تغییر دائمی خود نماد زندگی و حیات است و همین امر باعث گردیده تا بختیاری ها بریدن و قطع درختان را گناهی نابخشودنی قلمداد نمایند و معتقد بودند که هرکس درختی را که حیات دارد قطع نماید به بلا و عقوبتی سخت گرفتار می شود.

از سویی دیگر درخت نمادی است که تغییرات دوره ای کیهانی را نشان می دهد به ویژه شاخه های جوان و برگهای آن نشانه مرگ و باززائی می باشند و علاوه بر آن درخت سه سطح جهان را با هم مرتبط می نماید

1-       زیر زمین از طریق ریشه درخت      

2-     روی زمین از طریق ساقه و شاخه های پایین دست     

3-     ارتفاعات و افلاک از طریق شاخه های بالایی

همین امر باعث گردیده که بختیاری ها در آیین های تدفین خود هنگام دفن فرد متوفی از سر شاخه های دوگانه که از طریق ساقه به هم متصل می باشد استفاده نموده و آنها را زیر بغل فرد متوفی می نهند  و از آن با تعبیر عصا نام می برند بدان باور که این عصاها بتواند روح فرد متوفی را در هنگام آغاز سفر پس از مرگ یاری دهد.

و بطور کلی این رمزپردازی به واسطه آن است که درخت را نماد ارتباطی میان زمین و آسمان می دانند. و با شکل محوری خود مسیر انتقال از مرئی به نامرئی را می نمایاند با توجه به اینکه این عصا همانند حرف y می باشد در نمادپردازی به نشان وحدت و دوگانگی است که نشان از  صعود روح به عوالم بالا دارد.

جدا از اعتقاد به کلیت درخت هر ملتی مظهری خاص از درخت دارد در دین اسلام درخت انجیر و زیتون مقدس است و خداوند در قران بدان سوگند یاد نموده بلوط را مقدس می دانند اسکاندیناویها درخت زبان گنجشک را و …

در نزد بختیاری ها درخت کنار دارای قداستی خاص می باشد و جایگاهی ویژه در زندگی آنها دارد تا جاییکه بدان توسل جسته و بدان دخیل می بندند به امید آنکه خواست ها و آرزوهایشان براورده گردد و این عمل در نزد زنان کاربرد چشمگیری دارد زیرا معتقدند که همانگونه که شاخه های درخت سیر صعودی دارند و رو به آسمان در حال حرکت می باشند درختان خواسته آنان را نیز می تواند به جهانهای بالاتر همخون ساخته تا از آن طریق خداوند خواسته آنان را اجابت نمایند.

از سوی دیگر همان گونه که اشاره شد به واسطه قداستی که درختان به ویژه درخت کنار دارد بختیاری ها قطع درخت بویژه درخت کنار را گناهی نا بخشودنی قلمداد نموده و معتقدند که درختی که جان دارد قطع آن به مثابه کشتن آن است و از آنجا که به نور نظام بازتاب اعمال اعتقاد داشتند بر این باور بودند که هرکس این خطا را مرتکب شود بی شک صدمه خواهد دید و با مشکل مواجه می شود و در صورتی که نیاز بوده درختی را قطع نمایند ابتدای پای درخت خروسی را به نماد پوزش خواهی قربانی نموده سپس اقدام به قطع درخت می نمودند.

در دین اسلام نیز درخت کنار یا سدر نقشی ویژه دارد و درختی است که در سفر معراج پیامبر (ص) با آن روبرو گردیده است و سرره المنتهی واژه ای کلیدی در معراج پیامبر بوده است.

همچنین بختیاری ها معتقد بودند که شب هنگام نباید زیر درخت خوابید زیرا دچار صدمه و مضرت می شوند.

از آنجا که بختیاری ها برای افروختن آتش به هیزم نیاز داشتند حتی در شرایط اضطراری حاضر نمی شدند از درختانی که شاخه های سبز دارد استفاده نمایند و شکستن شاخه سبز درختان گناهی نابخشودنی قلمداد می گردید.

یکی دیگر از درختانی که در زندگی بختیاری ها نقش عمده ای را ایفا می کند درخت بلوط است..بختیاری ها از میوه بلوط به عنوان غذا استفاده می نمودند همچنین از جمله درختانی بوده که کاربرد دارویی نیز داشته است” جَفت “.

همچنین در هنگام آتش افروزی سعی بر آن بوده که از هیزم درخت های کهنسال و خشکیده بلوط استفاده نمایند.

در نمادپردازی عرفانی  درخت بلوط دارای تعریفی است بر مبنای قدرت روح و فضیلت سرشار حقیقت که این حقیقت خود از دو منبع سرچشمه گرفته است:

1- از طبیعت         2- از وحی الهی  

از این رو این درخت در نمادپردازی های عرفانی بسیار مورد توجه است. بهرحال درخت بلوط نیز همانند درخت کنار در نزد این قوم دارای قداستی ویژه است و این مردمان به گاه سوگند بر درختان حاضر به ادای سوگند دروغ نمی شدند حتی اگر این حقیقت گویی به زیانشان می بود.

از سویی دیگر کِلِ برد یا بردنشانده در نمادشناسی به عنوان نماد درخت نیز مورد استفاده بوده است.

آرمان موری احمدی