به مناسبت روز فرهنگ عمومی 14 آبان

فرهنگ عمومی و ویژگی های آن(چاپ شده در نشریه آیینه اردکان شماره329 مورخ 15 آبان 91)

عوامل گوناگونی در شکل گیری و یا دگرگونی یک جامعه می تواند نقش داشته باشد. یکی از مهم ترین این عوامل که باعث قوام جامعه و منشأ تغییرات و تحولات آن می باشد «فرهنگ» است. فرهنگ از آن دست واژگانی است که علیرغم بار معنایی گسترده و کاربرد فراوان آن در حوزه های گوناگون، به راحتی قابل تعریف نیست. به طوری که گفته اند برای واژه فرهنگ بیش از دویست تعریف می توان یافت، چرا که این واژه از دیدگاه های گوناگون قابل تعریف است. مرحوم دکتر معین واژه فرهنگ را مرکب از دو واژه «فر» و «هنگ» به معنای ادب، تربیت، علم، معرفت و آداب و رسوم دانسته است. ما در گفتار روزانه خود از ساده ترین تا پیچیده ترین معنای فرهنگ را به کار می بریم و گاه معناهای متفاوتی را از آن اراده می کنیم. کامل ترین و جامع ترین تعریف توسط مردم شناس انگلیسی ادوارد تایلور ارائه شده است: «مجموعه ای از دانش ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هر چه را که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرا می گیرد، فرهنگ نامیده می شود.» بنابراین تعریف می توان ویژگی های فرهنگ را چنین دانست: 1- فرهنگ آموختنی است و وراثتی نیست 2- فرهنگ باعث رضایتمندی فرد می شود؛ عمل به ارزش ها و هنجارهای جامعه باعث خشنودی فرد می شود. 3- فرهنگ ایجاد وحدت می کند؛ فرهنگ موجب می گردد افراد یک جامعه رفتاری یکسان داشته باشند. 4- فرهنگ امری اجتماعی است و در میان جمع به وجود می آید. 5- فرهنگ امری ذهنی است؛ بسیاری از بخش های فرهنگ قابلیت سنجش و پیاده شدن را ندارد و فقط در ذهن انسان جای دارد 6- فرهنگ خود را با محیطی که در آن جای دارد، وفق می دهد 7- فرهنگ الزامی و در عین حال اختیاری است. 8- فرهنگ مستقل از حیات افراد به زندگی خود ادامه می دهد. 9- فرهنگ اعم از قانون است.

فرهنگ یا فرهنگها از مجموعه های کوچک تری شکل گرفته اند و بدین لحاظ آن را می توان هم به لحاظ شکلی و هم به لحاظ محتوایی تقسیم بندی کرد.

فرهنگ عمومی

یکی از بخش های مهم فرهنگ، فرهنگ عمومی نام دارد که به لحاظ اهمیت آن در سال 65 «شورای فرهنگ عمومی» به منظور سیاستگذاری، هدایت و نظارت بر فرهنگ عمومی کشور ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد و روز چهاردهم آبان ماه روز فرهنگ عمومی نام گرفت. فرهنگ عمومی به معنای «فرهنگ غالب و گسترده ای است که در میان عموم جامعه رواج و رسوخ دارد و حوزه ای از عقاید، ارزشها و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیررسمی از آن حمایت می کند و فراتر از گروه ها و اقشار خاص جامعه است.» به عبارتی دیگر وجوه یا ابعاد یا قلمروهایی از فرهنگ است که با عامه مردم دار ارتباط است. بنابراین می توان دریافت که فرهنگ عمومی دربرگیرنده رفتارها و باورهای صحیح و ناصحیح یک جامعه است. فرهنگ عمومی بر مناسبات اجتماعی انسان استوار است و با فردیت فرد رابطه ای ندارد. فرهنگ عمومی در ایران بر اساس آموزه های دین مبین اسلام پی ریزی شده است. دیدیم که فرهنگ عمومی شامل رفتارها و باورهای صحیح و ناصحیح یک جامعه است. پس برای رسیدن به شرایط آرمانی باید فرهنگ عمومی جامعه خود را اصلاح کنیم. در این میان باید اصول اساسی سازنده فرهنگ عمومی را بشناسیم تا بهتر بتوانیم ارزشهای نامطلوب را از آن دور کنیم. عواملی که بر فرهنگ عمومی موثرند، عبارتند از: عوامل طبیعی و جغرافیایی، تاریخ و حوادث گذشته، زمان و مکان، رسانه ها، فرهیختگان و بزرگان جامعه، شیوه تعلیم و تربیت، علم و تکنولوژی و …. از چه طریق می توانیم این اصلاح و تقویت را انجام دهیم؟ راه های آن کدام است؟ می توان از طریق پرورش و اصلاح ذهنیت جامعه، ارائه الگوهای مناسب فرهنگی از سوی متولیان، وضع قوانین مناسب، اعتقاد و عمل گروه های مرجع و پایه به قوانین وضع شده، رعایت عدالت اجتماعی و …. اثرگذاری فرهنگ عمومی را تقویت کرد. اگر امروز در جامعه نابسامانی هایی از قبیل کم رنگ شدن پایبندی به مبانی دینی و اعتقادی، رواج گسترده اعتیاد، افزایش سرقت، نابهنجاری های خانوادگی و بزهکاریهای اجتماعی و اقتصادی دیده می شود، نشانگر آن است که فرهنگ عمومی که شبیه یک نرم افزار رفتارهای جامعه را هدایت می کند، در برخی قسمتها دچار ضعف شده است و این ها هشداری است برای کسانی که می توانند در شکل گیری فرهنگ عمومی مؤثر باشند. به نظر می رسد این گروه از دو جنبه می توانند نقش آفرینی کنند: 1- اصلاح شیوه ها و ارزش های غلط و تقویت شاخصه های مثبت فرهنگ عمومی 2- برطرف کردن موانع و مشکلاتی که فرهنگ عمومی را ضعیف می کند مانند: عدم ثبات در قانون گذاری و تغییرات مکرر در سیاست های فرهنگی، عدم وضع قوانین مناسب با توجه به نیازهای روز، موازی کاری فرهنگی، عدم توجه کافی به اصول فرهنگی در توسعه، وجود جمعیت مهاجر و … . آنچه که امروز توجه بیشتر متولیان امر را می طلبد ایجاد توازن در مؤلفه های توسعه و ایجاد بسترهای مناسب برای پذیرش جمعیت مهاجر است.