سالمندان درفرهنگ های مختلف

دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اورمیه

پدیده سالمندی که بخشی از روند حیات آدمیان را در برمی گیرد شرایطی رابرای آدمی ایجاد می نماید که مستلزم بروز رفتارها و برخوردهای خاصی می باشد . از آنجا که رفتارها وتعاملات انسان ها تابع فرهنگ و اعتقادات جامعه می باشد لذا نحوه برخورد افراد با پدیده سالمندی متناسب با فرهنگ های جوامع مختلف از یکدیگر متفاوت می باشد .

در برخی از فرهنگ ها ، افراد به مرور از زندگی اجتماعی کناره گیری می کنند و جامعه نیز آنها را از میدان به در می کند مانند اقوام بدوی که به دلیل کوچ دائمی ، افراد معلول یا پیران از کارافتاده بر اساس رسوم پذیرفته شده از طایفه کنار گذاشته می شدند . این نوع رفتار با سالمندان در بسیاری از اقوام ابتدائی در نقاط مختلف جهان مشاهده شده است . مثلاٌ در قبیله یاکوت کهنسالان یا از خانه رانده می شدند و به تکدی می پرداختند یا به صورت برده ی فرزندان پسر مورد ضرب و شتم قرار گرفته و به کار بسیار سخت مجبور می شدند .

در بسیاری از اقدام ابتدائی آنها که با شکار و جمع آوری آذوقه زندگی می گذرانند و یا دامدارانی که کوچ می کردند ، نیروی جسمی افراد برای مشارکت در امور قبیله مهمترین عامل محسوب می شد و همین که افراد در اثر پیری نیروی جسمی خود را از دست می دادند از امور فبیله کنا رگذاشته می شده و در برخی موارد هم محکوم به مرگ بودند . این حکم در هر قبیله ای به شکلی مطابق رسوم و اعتقادات آنها انجام می شد .

در برخی دیگر از فرهنگ ها نقش هائی جدید ، سالمندان ، آنان را با دوره ای فعال و رضایت بخش روبرو می سازد . بسیاری از فرهنگ ها ، تحت تاثیر کنفسیوس با تمام نواقصشان به احترام سالمندان تاکید دارند . با آنکه نفوذ کلام کنفسیوس به تدریج ضعیف می شود ، نقطه نظرهایش هنوز در چند کشور و از جمله ژاپن که به پیوندهای خانوادگی و احترام به بزرگترها بها می دهند ، از رونق خاصی برخوردار است .

در چین برنامه های خاصی جهت حمایت از سالمندان به اجرا درآمده است . براساس این برنامه ها و سایت های جدید فرزندان و بچه هائی که از نظر سنی کبیر می شوند طبق قانون وظیفه دارند از والدین خود حمایت و دسگیری نمایند و کوتاهی در این زمینه مستوجب تنبیه است .

نمونه ی دیگر از اقدامات در سایر کشورها ، در خصوص نحوه ی برخورد با پدیده ی سالمندی نشان می دهد که این کشورها از چند سال قبل گام های لازم را برای بهره مندی هر چه بیشتر تجربیات و دانش این قشر جامع انجام داده اند تا از یک سو از اتلاف نیروی انسانی جلوگیری بعمل آورند و از سوی دیگر با مهیا نمودن شرایط کار و تقویت روابط اجتماعی شرایط بهتری برای سلامت روح و جسم آنان فراهم آورند .

نمونه ی دیگر از اقدامات حمایتی سالمندان را در کشور فیلیپین می توان برشمرد . « نگرانی در مورد سنین پیری در فیلیپین فقط در همین اواخر ظاهر شد و علت آن فروپاشی خانواده و سایر نهادهای اجتماعی بود که بطور سنتی از آنها مراقبت می کردند و احترام به نفس پیران را حفظ می کردند … برای رفع این مشکل در سال 1989 ائتلاف خدمات برای پیران کازه case تاسیس شد تا رفاه پیرها در اجتماعات فقیر شهری بهبود یابد . کازه یک گروه از سازمان های دولتی و غیردولتی و مردمی است که برای رفع نیازهای اقتصادی و اجتماعی پیران اقداماتی انجام می دهد . کازه آگاهی از مسائل و نگرانی های شهروندان پیر در میان عموم را افزایش داده است . این برنامه همچنین تلاش می کند تا پیران ، با فراهم ساختن مهارت ، تامین مالی اولیه و حمایت بازاریابی ، عضو فعال و معنی داری از اقتصاد محلی باشد .

در ژاپن نیز به منظور مقابله با پدیده ی سالمندی یک استراتژی ده ساله به نام طلائی جهت تغییر نظام ارائه ی خدمت سالمندان معرفی شد . از خدمات جدید نظیر پرستار مراقبت در منزل ، مراقبت های اولیه و بستری در منزل نیز جهت کمک به سالمندان استفاده شد . در این کشور آسایشگاه اختصاص به دسته ای از بیماری ها بویژه بیماری های مزمن مانند سل ریوی و غیره اختصاص دارد از اقدامات دیگر ایجاد تغییرات عمده است که در نظام بیمه حاصل شده است . تاسیس یک موسسه ی جدید بیمه ای به نام سیستم سلامت سالمندان که تنها عهده دار بیمه ی بازنشستگان شد . امروزه با افزایش جمعیت سالمندان بویژه آن دسته که قادر به حرکت نیستند مشکلات زیادی به خانواده ها تحمیل می شود . این موسسه در حال حاضر مسئولیت رسیدگی به امور سالمندان را دارد . این موسسه زیر نظر شهرداری انجام وظیفه می نماید . بر اساس طرحی بیمه ای سازمان های بیمه موظف شدند مقدار مشخصی را به موسسسه مذکور پرداخت کنند . سهم پرداختی سالمندان از هزینه های آنان نسبت به سایر مردم کمتر است این مبلغ ثابت و برابر 400 ین برای خدمات سرپائی و 300 ین برای خدمات بستری به ازای هر روز بستری تا سقف دو ماه است . انجام این امور تنها با کمک یارانه ی شهرداری ها و دولت صورت می گیرد .

برخورد با پدیده ی سالمندی در جوامع متفاوت اشکال گوناگونی داشته و دارد . از کشتن سالمندان ناتوان در جوامع ابتدائی گرفته تا ایجاد خودکشی برای آنان در جوامع امروزی مغرب زمین . اما در جامعه ایران ، با توجه به ارزش های اعتقادی و مذهبی نهفته شده در فرهنگ ملی ما ، بی توجهی به درد و رنج سالمندان امری پذیرفتنی نیست . بویژه در سالهای پس از انقلاب تغییر به منظور توسعه و رشد ملی و نیز برپائی عدالت اجتماعی و رفاه عمومی تلاش فراوانی صورت گرفته تا حمایت های مادی لازم از افراد سالمند در مناطق روستائی و شهری بعمل آید . در سال 1359 با تشکیل سازمان بهزیستی ، اقداماتی در زمینه ی نگهداری از سالمندان مجهول الهویه و گاهٌ معلول روانی صورت پذیرفت که این افراد را در سراهای سالمندان مخصوص این سازمان نگهداری می کنند . علاوه بر آن دولت بیست مهر را روز سالمند معرفی نموده است که هر ساله در این روز از برخی از سالمندان تجلیل و قدردانی بعمل می آورد . از دیگر اقدامات این دولت به منظور قدردانی و تجلیل از سالمندان طرح شهید رجائی می باشد که اقدامی در زمینه رفاه عمومی حال سالمندان است .

در طی چند سال اخیر اقداماتی در جهت توانمند سازی و ارتقای دانش سالمندان در حال انجام گرفتن است . یکی از این اقدامات انجمن جهان دیدگان است . اهداف این انجمن ، جمع آوری ، تشکیل جلسات مخصوص سالمندان و رعایت نکات مهم در کنار آمدن با پدیده ی سالمندی و شناخت بیشتر ارزش های جوانان ، کردار نسل جوان می باشد تا زمینه های تفاهم و درک بیشتر میان دو قشر جامعه فراهم گردد .